Circulaire economie is hot, hip en trending. Duurzaamheid en cradle-to-cradle lijken “uit” te zijn. Veel mensen, bedrijven en organisaties hebben het omarmt en zijn er vol in- en op gedoken. Het genereert veel energie om nieuwe en innovatieve oplossingen te zoeken en te vinden op het gebied van grondstoffen en afval. Nieuwe ontwikkelingen krijgen inmiddels, soms niet altijd terecht het stempel “circulair’ mee. Mooi, omdat de wil om het nu anders te doen zo groot aan het worden is dat het niet meer te stoppen is. Het begin van het einde van de lineaire consumptie economie lijkt in zicht te komen. Maar hoe kun je zelf de eerste stappen ondernemen op dit gebied? In deze blog hoop ik je wegwijs te maken in het zetten van de eerste stappen. Meer dan dat kan ik voor nu helaas niet bieden omdat ik ook niet alle antwoorden heb.

Verschillen tussen circulariteit de duurzaamheid

Duurzaamheid en circulair worden vaak in een adem genoemd. Toch zijn er belangrijke verschillen. Duurzaamheid is een veel breder begrip en gaat over veel vakgebieden, denk vooral aan “groene dingen” zoals klimaat en energie. Cradle-to-cradle zit al dichter tegen circulariteit aan en gaat meer over grondstoffen. Het gaat ook over hoe je een product van de wieg tot zijn graf kunt beïnvloeden. Echter een zeer belangrijk verschil zit hem vooral op een ander vlak. Circulariteit gaat over het aangaan van nieuwe businessmodellen en het gaat over het voorkomen van verspilling van grondstoffen.

Circulariteit is voor velen nog een zoektocht. Hoe we hier met elkaar vorm aan moeten gaan geven is nog onduidelijk. Wil je als organisatie stappen gaan maken dan moet je bedenken wat je wilt bereiken. Wat zijn je doelen? Probeer kaders te bepalen waarbinnen je met circulaire projecten aan de slag kunt gaan.

Circulariteit: #hoedan?

Het is onmogelijk om van een lineaire economie in één keer over te schakelen op een circulaire economie. Het zou hele organisaties, nee misschien wel de hele maatschappij ontwrichten. Je moet dit stapsgewijs aanleren. Ik moest gek genoeg denken aan hoe ik mijn kinderen heb leren fietsen. Dat ging ook heel stapsgewijs. Ik vond om Internet onderstaande handleiding om te leren fietsen en die naar mijn idee moeiteloos toepasbaar zou kunnen zijn als je circulair zou willen leren fietsen.

Dé leeftijd waarop een kind zonder zijwieltjes kan leren fietsen bestaat niet. De onderlinge verschillen tussen kinderen zijn groot. Wel kan in zijn algemeenheid gesteld worden dat een kleuter pas kan leren fietsen zonder zijwieltjes als aan een aantal basisvoorwaarden wordt voldaan.

Leren fietsen zonder zijwieltjes heeft alleen kans van slagen indien:

• je kind gemotiveerd is
• je kind er motorisch aan toe is
• je kind voldoende zelfvertrouwen heeft
• je kind goed bij de trappers kan én de voeten op de grond kan zetten
• je kind genoeg kracht heeft om de trappers rond te draaien
• je kind over voldoende evenwichtsgevoel beschikt
• je zelf rustig en geduldig genoeg bent om je kind te helpen

Bedenk: forceren heeft geen enkele zin en werkt eerder averechts

Zo is dat ook met de Circulaire Economie. De transitie die we willen doormaken -moeten maken- naar een wereld zonder verspilling van grondstoffen, is nog maar net begonnen. Maar wie is nu die “ouder” die het kind helpt bij het “circulair” leren fietsen? Bij deze voorwaarden worden we geholpen door twee handtekeningen van de twee ministeries van I&W en EZ die staan op de het rapport ‘Nederland Circulair 2050. Twee, voorheen verschillende werelden van milieu en bedrijven, geld en grondstoffen. Samen hebben ze aangegeven dat Nederland in 2050 moet zijn overgeschakeld op een circulaire economie. En het mooie hiervan is, daar hebben ze best wel veel geld voor over in de vorm van subsidies en aanjaagteams die ons moeten gaan helpen om zelf te leren “fietsen”.

Definitie

De circulaire economie is een economisch systeem dat bedoeld is om herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren en waardevernietiging te minimaliseren. Anders dan in het huidige lineaire systeem, waarin grondstoffen worden omgezet in producten die aan het einde van hun levensduur worden vernietigd.

Wil je er mee aan de slag gaan dan is het goed om wel even stil te staan bij het begrip circulariteit. De invulling blijkt in de praktijk zeer divers te zijn. Kern is dat grondstoffen, materieel of biologisch, oneindig in omloop blijven. Gesloten kringlopen. Feitelijk is de inzet dat in productieprocessen geen virgin materialen meer gebruikt zullen worden.

De belangrijkste principes van de circulaire economie zijn:

1. Hergebruik: waardebehoudwordt gemaximaliseerd door eerst te kijken naar producthergebruik, vervolgens hergebruik van onderdelen en als laatste hergebruik van grondstoffen.
2. Demontabel: producten worden zo ontworpenen gemaakt dat deze aan het eind van de gebruiksfase makkelijk demontabel zijn en materiaalstromen eenvoudig gescheiden kunnen worden.
3. Geen schadelijke stoffen: tijdens productie, gebruik en verwerking van het product worden geen schadelijke stoffen gebruikt
4. Biologisch afbreekbaar: de grondstoffen van ‘verbruiksproducten’ (zoals tandpasta) zijn biologisch afbreekbaar en worden (na eventuele onttrekking van nog waardevolle grondstoffen) teruggegeven aan de natuur.
5. Behoud van eigendom: producenten behouden het eigendomvan gebruiksproducten, klanten betalen voor het gebruik ervan, niet voor het bezit. Een andere mogelijkheid is dat de producent het product terugkoopt aan het einde van de levensduur.
6. Kwaliteit leveren: omdat de prestatievan het product de waarde bepaalt, wordt het leveren van de juiste kwaliteit extreem belangrijk voor de producent.
7. Ketensamenwerking: een van de meest belangrijke succesfactoren is (cross-sectorale) ketensamenwerkinggericht op het creëren van meervoudige waarde. Hierbij vermeerdert niet alleen de economische waarde van alle bedrijven in de keten, maar ook de ecologische en sociale waarde.

Bovenstaande punten zijn ingrijpend, vergaand en ambities. Belangrijk is te ontdekken hoe we hier steeds weer opnieuw, bij ieder project invulling aan kunnen en willen geven. Voor de duidelijkheid, er is sprake van twee kringlopen, een technische en een biologische. Kijk maar even op de diagram van de Ellen Mac Arthur Foundation. Circulariteit richt zich dus primair op grondstoffen. Maar biedt ook vele mooie kansen om andere, duurzame, aspecten er in mee te nemen (denk bijvoorbeeld aan CO2 reductie en Social Return). Uiteindelijk maakt het niet uit of circulariteit het nieuwe duurzaam is, het gaat om de beweging. Voor de afrekenbaarheid is het wel van belang om het helder te houden en meetbaar.

Stel jezelf een doel binnen de keten

Wat je wil bereiken binnen je eigen organisatie is in de basis niets anders dan het landelijk doel “het oneindig in omloop houden van grondstoffen”. Of anders geen nieuwe grondstoffen delven en toepassen. Het streven moet er op gericht zijn om binnen de buurt, wijk, stad of regio zoveel mogelijk grondstoffen in omloop te houden cq dat er geen nieuwe, virgin, materialen binnen komen. Een complex en uitdagend doel. Hiervoor zijn vele mensen, organisaties nodig. Onderwijs, ondernemers en overheid. Grote bedrijven en kleine start-ups.

Voor de invulling van je eigen circulaire programma is het raadzaam om wel groot te denken maar het vooral klein in te vullen. Beter een concreet circulair resultaat dan alleen een mooi idee.

Stel jezelf dus een doel door bijvoorbeeld per jaar met:

• 5 echte (100%) circulaire producten te komen,
• 5 producten die goed op weg zijn om een volledig circulair product (1%-99%) te worden en
• 5 producten die de kans hebben in de circulaire keten te verdwijnen (0% maar wel een fantastisch idee).

Circulariteit wil heel nadrukkelijk ketens sluiten. Niet alleen optimaliseren waarbinnen je zelf invloed op hebt maar ook aansluiten op vraag en het aanbod van je partners in de keten. Echter de reikwijdte van je verantwoordelijkheid kent wel een grens. In het geval van een gemeente heeft zij hierin verschillende rollen. Van een daadwerkelijke partij die inkoopt en diensten levert tot aan controleur en adviseur. De invloed is bij de één meer dan bij de andere rol. Hier zal je zeker rekening mee moeten houden

Hoe meet je nu de resultaten van circulariteit?

Circulariteit is heel breed en strekt zich uit over diverse bedrijfstakken. Circulariteit kun je zien als een beweging, maar alleen een beweging is niet genoeg. Het moet ook ergens toe gaan leiden. Je moet dus weten wanneer je bereikt hebt wat je wil bereiken… dus moet het meetbaar zijn. Dat maakt het gelijk zo lastig om met circulaire projecten aan de slag te gaan. Het gaat er juist om eerst te leren oude lineaire denkpat

ronen los te laten. Denk hierbij aan het steeds maar streven naar de laagste prijs bij aanbestedingen. Er moeten nieuwe denkpatronen worden aangeleerd die gaan over het voorkomen van verspilling en het hergebruiken van materialen. Je gaat hierbij aanlopen tegen de vraag wat te doen als iets wel kan maar economisch niet rendabel is… Het is lastig om dan nu al kaders en specifieke meetbare doelen vast te stellen waar je juist nieuwe innovatieve kansen (die er eerst niet waren) wilt pakken.

Businessmodellen

Het hoogste doel zou zijn dat producten of grondstoffen oneindig in omloop blijven. Veelal kijken we naar deze opgave vanuit een oude lineaire gedachte. Niet vreemd, we zijn niet anders gewend. Het zou eigenlijk nog een stap verder moeten.

Dat ook de concept gedachte van het hebben van een ‘product’ verdwijnt en daarvoor ‘dienst’ in de plaats komt. Thomas Rau kwam met dit concept. Geen bezit maar gebruik, geen lamp maar licht, geen auto maar vervoer, geen stoel maar zitcomfort geen….. (kom op… bedenk er zelf ook eens eentje!) Dit vergt van velen een totaal andere denkwijze, een volledig andere benadering van economische modellen. Een complete herverdeling van verantwoordelijkheden. Het is de toekomst, het is de weg die onvermijdelijk is. Maar ook een weg die tijd nodig heeft. In je eigen te ontwikkelen programma Circulaire Economie is dit wel het hoogste goed om na te streven. Je moet ook reëel zijn dat deze processen tijd nodig hebben.

Trail and error, dat zal het proces zeker zijn. Er zit veel goede energie bij mensen en de wil om tot goede initiatieven te komen is groot. Het is van belang de opgedane kennis zoveel mogelijk te delen. Niet weer in het eigen deel van de keten blijven zitten, maar delen en verder optimaliseren.

Bedrijven die zich niet verdiepen in circulariteit zullen het moeilijk gaan krijgen. Mogelijk zelfs gaan verdwijnen. Het is belangrijk om je als bedrijf goed te blijven verdiepen in de kansen die het biedt voor je business.

Doe het niet alleen, zoek partners

Circulariteit is alleen mogelijk met de partner uit het deel van de keten naast je, links en rechts. Contacten over en weer zijn en blijven cruciaal. Kansen laten zien, mogelijkheden ontdekken die er eerst niet waren. Lineaire denkwijzen leren verlaten vraagt om vertrouwen van partners waar je tot voor kort mee samen hebt gewerkt. Er zullen daarom ook overlegstructuren moeten worden opgezet of liever ontstaan die dit mogelijk maken. Hoe? Dat zal vooral van onderaf moeten, kijken waar de energie zit en daarop aanhaken.

De eerste stappen

Hoe kun je nu concreet een programma neerzetten? Vaak zijn er gelukkig binnen iedere organisatie wel meerdere mensen mee bezig. Aan geld valt vaak ook wel aan te komen, zeker als het onderwerp hot en trending is. Als voorzet zou je onderstaande opbouw kunnen hanteren voor als je binnen een gemeente de eerste stappen zou willen zetten:

• Benoem een programmamanager, een trekker Circulaire Economie.
• Zet een koers uit, bepaald een richting, stel kaders. Beter nog, stel een programma vast.
• Vorm een kernteam die het hart vormt van het programma. Hierin de mensen met de juiste energie en enkele stakeholders voor het vervolg. Denk hierbij aan inkoop en vastgoed. Circa zes mensen om het wendbaar te houden.
• Zet in op daadwerkelijk resultaten. Tien projecten per categorie en één nieuw businessmodel.
• Zet een nieuwe medewerker of een trainee in. Laat hij/zij op zoek gaan naar de producten en ontdekken wat nodig is om dit verder te brengen.
• Laat het vallen onder de wethouder milieu (afval).
• Rapporteer per kwartaal.
• Financier bijvoorbeeld tot € 5.000 per project als stimulans en stel hiervoor een simpele subsidieregeling op.

Ik hoop dat je met het lezen van dit stuk enthousiast en nieuwsgierig geworden bent om ook zelf aan de slag te gaan. De wereld veranderen hoef je niet alleen te doen, dat doen we samen!