Ik ben iemand die dingen in beweging wil zetten, om mensen op een andere manier naar hun werk te laten kijken. Dat lukt best aardig. Maar ik merk ook dat ik vragen krijg die best lastig te beantwoorden zijn. Ik krijg regelmatig vragen zoals: “Als het project 100% circulair is, hoeveel ton CO2 hebben we dan bespaart?”, “Hoeveel kost dat dan om iets circulair te maken?” of “Wat is het precies wat je gaat opleveren nadat het circulair is?” Stuk voor stuk allemaal legitieme vragen maar eigenlijk gaat het erom: “Hoe maak je circulair Smart?”.
Als je er over nadenkt worden eigenlijk al deze vragen gesteld vanuit het perspectief van de oude lineaire economie. Wij zijn met elkaar gewend geraakt aan het feit dat als je ergens geld in steekt, je op basis van de beschrijving vooraf weet je krijgt. Dit lineaire principe gaat bij circulaire processen (nog) niet altijd op. Soms moet je ergens aan beginnen zonder dat je vooraf weet wat de uitkomst is.
Wat een circulaire betontegel?
Wanneer is een project 100% circulair? Ik heb geen idee, er is nergens een “boekje” waarin staat wat de definitie precies is waar het aan zou moeten voldoen. Sterker nog, er zijn wel 114 verschillende betekenissen van de circulaire economie. Ik zou aan het begin van een project ook niet weten hoeveel ton CO² er valt te besparen. Gek genoeg kan iets wel heel circulair zijn maar ook meer CO² uitstoten! Dat kan gebeuren omdat je het misschien om her te gebruiken helemaal naar de andere kant van Nederland moet verslepen. Wat ik wel weet is of iets meer of minder CO² uitstoot dan de lineaire, oorspronkelijke uitvoeringsmethode.
Het is ook heel lastig te bepalen wat een circulair product gaat kosten. Neem als voorbeeld een betontegel. Zo eentje uit de stoep voor de deur. Stel voor het gemak dat hij “lineair” slechts 1 euro per stuk kost. Wat kost dan een circulaire variant als je hem laat maken van allemaal materialen die vrij komen uit de reconstructie van de straat waar je hem wilt gaan toepassen? Als ik het vraag aan de fabriek waar hij vandaan komt dan kost hij misschien maar 50 cent. Immers, ik heb zelf de materialen aangeleverd waardoor er geen zand en grind meer nodig is. Ik “leen” even de fabriek om met mijn materialen en wat nieuw cement een nieuwe steen te laten maken. Maar je moet natuurlijk ook de kosten voor het transport en het opwerken van de grondstoffen (oude tegels en banden) meerekenen. Netto kan de nieuwe circulaire steen dus misschien wel 1,25 euro kosten als je alle bewerkingen en vervoersbewegingen mee gaat rekenen. Uiteindelijk weet je pas wat de steen echt kost als je besluit het ook uit te laten voeren. Dus om het te gaan doen! Maar ja, hoe leg je dat aan een financieel verantwoordelijke uit dat “we” goed bezig zijn maar nog niet precies weten wat het gaat kosten?
Circulariteit is dus lastig in een hokje te stoppen of om het ff meetbaar en SMART neer te zetten.
Hoe dan wel?
Het gaat dus veel meer om het vertalen van een circulaire visie naar een nieuwe inrichting van bedrijfsprocessen en dus nieuwe businessmodellen. Als de overheid besluit om alleen nog maar circulaire betontegels te gaan toepassen dan kosten die gewoon wat ze kosten (punt!). Je kunt dan niet meer de vergelijking maken met de oude manier waarop je betonstenen ingekocht of worden geproduceerd. De kostprijs kan in de nieuwe situatie lager worden door het productieproces zo efficiënt mogelijk in te richten. De betonstenenfabriek zal dus ook zijn businessmodel moeten aanpassen. Hij zal niet langer zoveel mogelijk producten moeten maken maar veel meer moeten gaan samenwerken met de opdrachtgever die zijn grondstoffen gaat aanleveren. De opdrachtgever zal moeten leren de grondstoffen op z’n manier aan te leveren dat de fabriek daar goed mee uit de voeten kan. Eigenlijk “verkoopt” de fabriek een slim en perfect georganiseerd productieproces in zijn fabriek. Hoe efficiënter zijn proces hoe goedkoper hij wordt ten opzichte van zijn concurrenten.
Er ontstaat bij een circulaire economie dus een grotere afhankelijkheid tussen een opdrachtgever en een opdrachtnemer. Je hebt elkaar veel meer nodig dan in een lineaire economie. Dat zal ook binnen de overheid een verandering van werkwijze gaan betekenen. Veel minder een rol als opdrachtgever met een focus op laagste prijs maar veel meer samenwerken met marktpartijen. Dat zal nog best spannend gaan worden de komende jaren hoe zich dat gaat ontwikkelen. En nee, ik heb nog geen idee hoe ik dat Smart moet gaan uitleggen.
© Lbbrhzn